آیین نامه های ساختمان :

آیین نامه های ساختمان

آیین نامه های ساختمان این روز ها در حجم وسیعی به کار گرفته میشوند اما یکی از سوالات مهم این مورد است آیین نامه های مربوط به ساختمان در ایران و سایر نقاط جهان چه تفاوتی با هم دارند؟ آیین نامه های ساختمان های فلزی و آیین نامه های ساختمان های بتنی را چگونه میتوانیم درست بشناسیم؟در این مقاله از سری مقالات شهر نوین عمران و معماری قصد داریم تا با یکدیگر در مورد کتاب آیین نامه های ساختمانی صحبت کنیم و انواع آیین نامه های ساختمان را از نظر بارگذاری ، طراحی و لرزه ای برا یشناسیم و آن ها را با نمونه های بین المللی مقایسه کنیم.

اما در ابتدا اجازه دهید تا با هم بررسی کنیم که ماهیت اینگونه کتاب ها چیست و درمرحله ی بعد بفهمیم آیین نامه های ساختمان به چند دسته تقسیم میشوند و هر کدام چه کاربردی دارند و بعد ار آن به توضیح هر کدام بپردازیم.

کتاب های آیین نامه ای دقیقا همانند چراغ های راهنمایی و رانندگی در حرفه ی ما میباشند که به ما قوانین عبور و مرور را میگویند.گاهی این چراغ های راهنمایی به ما رنگ قرمز به معنای ایست را نشان میدهند و گاهی هم به ما با نشان دادن رنگ زرد یاد آور میشوند که باید محتاط باشیم و گاهی هم با رنگ سبز اجازه ی پیشروی را میدهند.

اجازه بدید با یک مثال توضیح دهیم.تصور کنید که در یک میدان حاضر شدید که خیابان های زیادی در این میدان قرار دارند.اسم این میدان را ، میدان طراحی میگذاریم و نام هر خیابان را مثلا میگذاریم طراحی ساختمان در کشور ایران و یا طراحی ساختمان در کشور کانادا و… .

زمانی که وارد هر خیابان بشویم کوچه ها و بن بست های زیادی قرار دارند که ما با توجه به مقصدی که داریم میتوانیم وارد هر کدام شویم ، اما گاهی چرا؛ های راهنمایی و رانندگی وجود دارد که برای ما قوانین را تنظیم میکنند.آیین نامه های ساختمان دقیقا همین چراغ های راهنمایی و را نندگی هستند که هر کدام از رنگ های آن معنا و مفهومی دارد.

رنگ قرمز بیانگر اخطار است و یاد آور این میباشد که انجام همچین کاری خطا میباشد و رنگ زرد احتیاط را به ما نشان میدهد و رنگ سبز بیانگر باز بودن جاده میباشد.

حال اگر خیابان خود را عوض کنیم و به خیابان دیگری هم برویم باز همین قوانین و همین چراغ ها قرار دارند منتها ممکن است قوانین یک خیابان بدلیل شلوغی و ازدحام بیش از حد آن مقداری سختگیرانه تر باشد و یا حتی قوانین یم خیابان کاملا مشابه قوانین یک خیابان دیگر باشد.

آیین نامه های ساختمان دقیقا به همین صورت هستند و ممکن است مثلا آیین نامه های ساختمان آمریکا گاهی سخت گیرانه تر از آیین نامه های ساختمان ایران باشد.

به طور کلی در این مقاله آیین نامه های ساختمان از نظر بارگذاری به دو دسته تقسیم میشوند:

• آیین نامه های بارگذاری ساختمان ایران
• آیین نامه های بارگذاری ساختمان آمریکا

آیین نامه های بارگذاری ساختمان ایران :

در ایران مبحث ششم مقررات ملی ساختمان وظیفه ی این امر مهم را در دست دارد. آیین نامه ی بارگذاری ساختمان مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ، اولین بار در سال ۱۳۸۰ منتشر شد و در سال ۱۳۸۴ به موارات منتشر شدن ویرایش سوم استاندارد ۲۸۰۰ ، ویرایش دوم مبحث ششم هم منتشر شد.

این آیین نامه ی ساختمان از ۱۲ بخش ایجاد شده شده است که در آن توضیحاتی در مورد باتر زلزله ،بار باد ، بار انفجار و… بیان شده است.

متاسفانه و یا خوشبختانه مبحث ششم ما پیشرفت آنچنانی در زمینه ی آیین نامه های ساختمان نکرده  و در مقابل رقبای خارجی خودش بسیار جای کار دارد.

آیین نامه های بارگذاری ساختمان آمریکا :

به موازات مبحث ششم مقررات ملی ساختمان در ایران آیین نامه ی  ABC(international building code) قرار دارد که جدید ترین ویرایش آن چندی پیش منتشر شد.این آیین نامه ۷۳۳ صفحه ای، آیین نامه بین المللی ساختمان آمریکا است و در سال ۲۰۱۵ منتشر شده است. این آیین نامه کاملترین و مرجع اصلی طرح ساختمان های در ایالات مختلف آمریکا می باشد. در هر قسمت این آیین نامه ارزشمند قسمت های متفاوتی پوشش داده شده که از ۳۵ فصل و ۱۳ پیوست تشکیل شده است.

آیین نامه های ساختمان از نظر طراحی را ما به ۴ دسته تقسیم میکنیم زیرا آیین نامه های ساختمان طراحی با توجه به نوع سازه که میتواند آیین نامه های ساختمان مربوط به سازه های بتنی باشد و یا اینکه آیین نامه های ساختمان مزبوط به سازه های فولادی باشد به دو دسته تقسیم میشوند و هر کدام از این آیین نامه های ساختمان فولادی و بتنی به دو دسته ی داخلی و خارج از کشور تقسیم میشوند.

آیین نامه های ساختمان های بتنی :

آیین نامه های طراحی ساختمان های بتنی

همانطور که از اسم این آیین نامه مشخص میباشد ایگونه آیین نامه های ساختمان مربوط به سازه های بتنی هستند.سازه بتنی سازه‌ای است که در ساخت آن از بتن یا به‌طور معمول بتن آرمه (سیمان، شن، ماسه و پولاد به صورت میلگرد ساده یا آجدار) استفاده شده باشد. در ساختمان در صورت استفاده از بتن آرمه در قسمت ستون‌ها و شاه تیرها و پی، آن ساختمان یک سازه بتنی محسوب می‌شود.

امروزه بسیاری از پلها را از بتن آرمه می سازند. برای استفاده از پل‌های بلندتر و بیشتر شدن فاصله پایه پلها از تیر پیشتنیده استفاده می‌شود.

آیین نامه های ساختمان های بتنی ایران :

مبحث نهم مقررات ملی ساختمان وظیفه ی این موضوع را برعهده دارد و به ما مهندسین در مورد بحث طراحی سازه های بتنی یاری میدهد.

همچنین میتوان یاد آوار شد آیین نامه های بتنی ساختمان تحت نام آبا (ایین نامه ی بتن ایران )نیز میتواند یکی از مرجع های مخندسین باشد..

اما یک سوال مهم در اینجا پیش میآید و آن هم این است که : که این آیین نامه های ساختمان های بتنی مربوط به کشور ایران است و زمانی که ما به بازار خارج از کشور کشیده شدیم از چه مراجعی باید استفاده کنیم؟به طور کلی در مورد سازه های بتنی ما آیین نامه های ساختمانی بسیاری را داریم مثل آیین نامه ی سازه های بتنی کانادا ،نیوزلند،سنگاپور ، ژاپن ، آمریکا و… اما به طور کلی یکی از جامع ترین آیین نامه های ساختمان های بتنی ، آیین نامه ی ACI  میباشد که مربوط به کشور آمریکا است.

آیین نامه های ساختمان های بتنی آمریکا :

 آیین نامه بتن آمریکا بنام ACI یکی از مهمترین و پر کاربردترین آیین‌نامه‌ها برای طراحی سازه‌های بتنی در سطح جهان می‌‌باشد، آین آیین‌نامه بصورت آماده در نرم‌افزار Etabs نسخه‌های ایتبس ۲۰۱۵ و به بعد جای گرفته است.

نسخه ACI 318-14 که مربوط به آیین نامه بتن آمریکا سال ۲۰۱۴ می‌باشد، آخرین نسخه آیین‌نامه بتن آمریکا تا تاریخ حاضر بوده و (aci) انجمن بتن آمریکا The American Concrete Institute اعلام کرده که تا سال ۲۰۱۹ این آیین‌نامه را بروز نکرده و نسخه جدید ارائه نخواهد داد.

آیین نامه های ساختمان های فولادی :

میلگرد

همانطور که از اسم این آیین نامه مشخص میباشد ایگونه آیین نامه های ساختمان مربوط به سازه های فولادی هستند.سازه فولادی نوعی سازه است که مصالح اصلی آن که برای تحمل نیروها و انتقال آن‌ها به کار می‌رود از فولاد است. اتصالات به کار رفته در این نوع سازه‌ها از نوع جوشی، پرچی یا پیچ می‌باشد و بسته به نوع اتصالات قطعات طرح شده و کنترل‌های مربوطه بر روی آن‌ها انجام میشود.

در حال حاضر فولاد از مهم‌ترین مصالح برای ساخت ساختمان و پل و سایر سازه‌های ثابت است مقاومت فولاد (تنش تسلیم) مورد استفاده در بازه۲۴۰۰ تا ۷۰۰۰ kgr/cm ۲ است که برای ساختمان‌های معمولی از فولاد با مقاومت ۲۴۰۰ که به آن فولاد نرمه گفته می‌شود استفاده می‌گردد.
اسکلت فولادی یا قاب فولادی اصطلاحی است که در ساختمان‌سازی به کار می‌رود. ساختمان‌هایی با اسکلت فولادی، از ستون‌های عمودی و تیرهای I-شکل افقی که به شکل شبکه‌های مستطیلی به هم وصل شده‌اند، تشکیل گردیده‌اند. این شبکهٔ مستطیل-شکل، وظیفهٔ نگه‌داری طبقات، سقف‌ها و دیوارهایی را که به اسکلت ساختمان وصل شده‌اند، برعهده دارد. توسعهٔ این فناوری، امکان ساخت آسمان‌خراش‌ها را فراهم کرده‌است. استفاده می‌شود.

آیین نامه های ساختمان های فولادی ایران :

مبحث دهم مقررات ملی ساختمان وظیفه ی این موضوع را برعهده دارد و به ما مهندسین را در مورد بحث طراحی سازه های فولادی یاری میدهد.

همانطور که در قسمت قبل بیان شد فولاد این روز ها به عنوان یکی از پرکاربرترین مواد شناخته میشود و میبایستی که کشور ما نیز همانند بسیای از کشور های پیشرفته آیین نامه های ساختمان های فولادی قدرتمندی داشته باشد ولی متاسفانه زمانی که اینگونه آیین نامه های ساختمان را مشاهده میکنیم متوجه میشویم که دقیقا همانند آیین نامه ی انجمن فولاد آمریکا است.

آیین نامه های ساختمان های فولادی آمریکا :

آیین نامه های ساختمان فولاد آمریکا AISC که بسایر معروف هستند، آیین نامه ای بسیار معتبر است که میتوان گفت مبحث دهم مقررات ملی ما هم بسیار شبیه این آیین نامه است. این آیین نامه ی طراحی ساختمان های فولادی آمریکا کتابی است که برای هر بخش از این آیین نامه مثالی را حل کرده است . تمامی مثالها به روش تنش مجاز و همچنین روش حدی LRFD حل شده است و برای دوستانی که میخواهند با مفاهیم طراحی سازه فولادی آشنا شوند بسیار راهگشا خواهد میباشد.

آیین نامه های ساختمان از نظر ساختمانی همانند آیین نامه های ساختمان از نظر باگذاری به دو دسته ی عمده تقسیم میشوند.آیین نامه های لرزه ای ساختمان که در ایران به کار میرود و آیین نامه های لرزه ای ساختمان که در سطح بن المللی به کار گرفته میشود.

دوستان عزیزم لازم به ذکر است که زمانی که ما یک کار بین المللی را در اختیار داریم حتما باید از آیین نامه های ساختمان لرزه ای بین المللی استفاده کنیم که در ادامه این استاندارد های لرزه ای ساختمان را برای شما معرفی میکنیم.

آیین نامه های ساختمان لرزه ای موجود در ایران :

زمانی که از آیین نامه های لرزه ای ساختمان موجود در ایران صحبت میکنیم میتوانیم به استاندارد ۲۸۰۰ اشاره کنیم. اگر تاریخچه ی استاندارد ۲۸۰۰ را بخواهیم بررسی کنیم میتوانیم به نقل قول از دفتر تدوین ضوابط و استاندارد ۲۸۰۰ اینگونه بیان کنیم:

پس از زلزله ویرانگر دهم شهریور ۱۳۴۱ بویین‌زهرا که بزرگی آن ۲/۷ در مقیاس ریشتر بوده و طی آن ۱۲۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند، اولین آیین‌نامه زلزله ایران تهیه شد.
درسال ۱۳۴۳ سازمان برنامه و بودجه وقت در قالب یک طرح تحقیقاتی گزارشی تحت عنوان «آیین‌نامه موقت حفاظت ساختمانها در برابر زلزله» منتشر نمود. به دنبال آن در وزارت آبادانی و مسکن کمیته آیین‌نامه دفتر مطالعات و معیارهای ساختمانی تشکیل و جزوه‌ای را تحت عنوان «آیین‌نامه ایمنی‌ساختمانها در برابر زلزله» در شهریور ۱۳۴۶ منتشر کرد. در این آیین‌نامه ساخت ساختمانهای بیش از سه طبقه و یا مرتفع‌تر از ۱۱ متر منحصراً با اسکلت فولادی یا بتن‌آرمه مجاز دانسته شده است.
این آیین نامه دو فصل داشت: فصل اول ساختمانهای با مصالح بنایی و فصل دوم محاسبه ساختمانها در برابرنیروی زلزله. در این آیین‌نامه که دارای کمیته علمی بود، هر گونه تغییر، اصلاح و تکمیل در صلاحیت وزارت آبادانی و مسکن دانسته شده بود. آیین‌نامه مذکور در قالب نشریات سازمان برنامه و بودجه وقت (دستورالعملهای لازم‌الاجرا) در سال ۱۳۴۸ انتشار یافت.
بعد از مدتی فصل دوم این آیین‌نامه که مربوط به بارهای ناشی از زلزله بود به استاندارد ملی ایران شماره ۵۱۹ «حداقل بار وارده بر ساختمانها» انتقال یافت و این آیین‌نامه ملاک محاسبه ساختمانها در برابر زلزله قرارگرفت.

آیین نامه های ساختمان لرزه ای آمریکا :

مجموعه آیین نامه های ساختمان منتشر شده توسط جامعه مهندسان عمران آمریکا (ASCE)، راهنمایی‌هایی تخصصی در راستای گسترش ایمنی، اطمینان، بهره‌وری و کارایی در حوزه مهندسی عمران ارائه می‌دهد.
بسیاری از آیین نامه های ساختمان ارائه شده توسط این مجموعه، برگرفته از کد‌های مدل ساختمانی است که مورد تایید کمیته تخصصی قرار گرفته است. همچنین، این دسته از آیین نامه های ساختمان راهنمایی‌هایی تخصصی برای طراحی پروژه‌ها در سرتاسر جهان نیز ارائه می‌دهند.
توسط اینآیین نامه های ساختمان مجموعه فعالیت‌های عمومی از طراحی گرفته تا نگهداری، امکانات عمومی مانند جاده‌ها، پل ها، سیستم‌های آب و انرژی، بندرها، فرودگاه‌ها، راه آهن‌ها و … هدایت می‎شود. در مجموع مجموعه استاندارهای ASCE به یک مهندس عمران در راستای اهداف زیل کمک می‌نماید:

• آسان سازی فرایند طراحی
• افزایش دقت
• کاهش خطا و ریسک

تاکنون، بیش از ۶۰ نوع از آیین نامه های ساختمان در زمینه‌های مختلف توسط ASCE منتشر شده است. مجموعه استاندارد‌های ارائه شده حداقل هر ۵ سال توسط اعضای کمیته به روز رسانی یا بازنگری می‌شوند.